Pomniki

Pomnik małego powstańca (fot. Norbert Piwowarczyk)

Pomnik jako signum temporis jest najlepszym zapisem wydarzeń historycznych. W ostatnim dziesięcioleciu zmiana sytuacji polityczno-społecznej w Polsce, umożliwiła realizację wielu pomników, na które poprzednio władza, ze względu na ich treści ideowe i polityczne, nie wyrażała zgody. Zmiana ta pozwoliła również na usunięcie tych pomników, które wiązały się z poprzednim systemem: Dzierżyńskiego na placu Bankowym (16 XI 1989 r.), Pomnika Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej, potocznie zwanego "Utrwalaczem" na placu Żelaznej Bramy, Kasprzaka, Nowotki, Marchlewskiego, Świerczewskiego. [...]

Kolejny od lat oczekiwany Pomnik Poległym i Pomordowanym na Wschodzie odsłonięto 17 września 1995 r. w 56 rocznicę napaści sowieckiej na Polskę. Już od 1956 r. w kościołach i na cmentarzach mieszkańcy miasta zaczęli umieszczać epitafia upamiętniające ofiary tej napaści, szczególnie zaś pomordowanych w Katyniu i innych miejscach kaźni w ZSRR. Ustawiane w latach 70-tych na cmentarzu wojskowym na Powązkach Krzyże Katyńskie były natychmiast usuwane przez służbę bezpieczeństwa. Pomnik stanął staraniem Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Ofiar Agresji Sowieckiej, który powstał w 1989 r., zaś w dwa lata poźniej przekształcił się w Fundację Poległym i Pomordowanym na Wschodzie. 17 września 1990 r. komitet ogłosił konkurs honorowy na projekt pomnika. Spośród czterech prac wybrano do realizacji projekt rzeźbiarza Maksymiliana M. Biskupskiego. W wyniku pięcioletnich starań o lokalizację (proponowano pięć miejsc), decyzją władz miasta z października 1994 r., pomnik ustawiono niefortunnie między dwoma pasmami jezdni ul. Muranowskiej, między ulicami generała Andersa a Konwiktorską. Na autentycznym torze kolejowym stoi platforma sowieckiego wagonu deportacyjnego wypełniona ekspresyjnym gąszczem krzyży łacińskich i prawosławnych z akcentami nagrobków żydowskich i muzułmańskich, symbolizującymi wielonarodowość ofiar zamieszkujących ówczesne ziemie II Rzeczypospolitej. Całość jest odlana z brązu. Jeden wyróżniający się bielą lśniącej stali krzyż jest dedykowany, zamordowanemu skrycie 20 stycznia 1989 r., księdzu prałatowi Stefanowi Niedzielakowi, proboszczowi kościoła pw. św. Karola Boromeusza na Powązkach, przy którym powstało, jego staraniem, Sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie. Całości kompozycji dopełniają: Krzyż Walecznych i godło Wojska Polskiego z datą 17 IX 1939. Na podkładach kolejowych wyryto nazwy pól bitewnych na Kresach Wschodnich oraz różnych miejsc kaźni. Napis na płycie pomnika głosi: "Poległym i Pomordowanym na Wschodzie Ofiarom Agresji Sowieckiej 17 IX 1939. Naród 17 IX 1995". [...]

W roku 2000 w Łazienkach Królewskich odsłonięto uroczyście pomnik Henryka Sienkiewicza. Rzeźba pisarza, autorstwa Gustawa Zemły, ma 2,5 metra wysokości, a wraz z postumentem sięga aż 4 metrów. Odlany z brązu Sienkiewicz jest figurą siedzącą, ma cechy realistycznej rzeźby portretowej, choć dostrzec można też dążność autora do syntezy. Fundatorem dzieła był prof. Zbigniew Porczyński.