Przemysł

Upadek powstania listopadowego i towarzyszące mu zniszczenia oraz wprowadzenie w 1831 r., w ramach popowstaniowych represji, bariery celnej na granicy Królestwa i Rosji zahamowały do końca lat czterdziestych XIX w. rozwój przemysłu w Warszawie. Dominujący dotychczas w mieście przemysł włókienniczy, ściślej – wełniany upadł niemal całkowicie, a inne gałęzie z trudem wegetowały. W 1849 r. liczba zatrudnionych w przemyśle fabrycznym i manufakturowym utrzymywała się na poziomie z 1827 r.

Dopiero po zniesieniu w 1850 r. bariery celnej na granicy Królestwa i Cesarstwa nastąpiło ponowne ożywienie w rozwoju wytwórczości przemysłowej Warszawy. W 1869 r. liczba pracujących w przemyśle fabrycznym i manufakturowym osiągnęła ok. 6 tys. osób, tj. o 50% więcej niż w 1847 r. W dwóch najważniejszych w tym czasie gałęziach przemysłu Warszawy maszynowo-metalowym i spożywczym, przemysł fabryczny zyskał już przewagę nad manufakturowym. W tym okresie zostały założone lub rozwinięte przez cudzoziemców znane firmy przemysłowe. Niektóre z nich, mimo zniszczeń w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej, zachowały się do dni dzisiejszych, np. browar Haberbusch i Schiele (1844 r.), fabryka cukierków i czekolady E. Wedel (1852 r.).

Rozwój industrializacji Warszawy na wielką skalę rozpoczął się po 1870 r. Wpłynęło na to obok postępu technicznego głównie zniesienie pańszczyzny w Królestwie Polskim w 1864 r. i masowa imigracja do tego miasta taniej siły roboczej, wprowadzenie na granicach imperium carskiego wysokich ceł, chroniących również przemysł polski przed konkurencją lepszych jakościowo i tańszych wyrobów zagranicznych oraz rozwój transportu kolejowego, którego Warszawa stała się głównym węzłem w Królestwie. Transport kolejowy umożliwił zakup surowców i zbyt wyrobów na chłonnych rosyjskich i wschodnioazjatyckich rynkach, gdzie sprzedawano większość produkcji przemysłu warszawskiego. […]

W minionej dekadzie 1989–1999 wystąpiła dość wyraźnie tendencja do dekoncentracji przestrzennej przemysłu na terytorium Warszawy. Przed 1989 r. zakłady wielkie i średnie były zlokalizowane głównie w uformowanych planowo po 1945 r. 16 strefach przemysłowych, z których większe o powierzchni 50–500 ha nazywane były dzielnicami przemysłowymi, a mniejsze o powierzchni 20–50 ha zespołami przemysłowymi. Łącznie strefy te skupiały w 1985 r. 77% wszystkich pracujących w przemyśle stolicy i 85% terenów użytkowanych przez przemysł. Likwidacja wielu wielkich fabryk usytuowanych w strefach przemysłowych towarzyszyła tendencji do lokalizacji licznych małych zakładów w peryferyjnych jednostkach urbanistycznych stolicy, gdzie przemysłu dotychczas nie było, albo był bardzo słabo rozwinięty. W rezultacie istniejące przedtem dysproporcje w rozmieszczeniu przemysłu na terytorium Warszawy uległy pewnemu zmniejszeniu.