Rozwój przestrzenny

Od 1815 r. widoczny był proces przesuwania umownie traktowanego centrum miasta ze Starówki przez Krakowskie Przedmieście i jego okolice ku ul. Marszałkowskiej, która w końcu XIX stulecia awansowała do roli głównej arterii handlowo-komunikacyjnej Śródmieścia Warszawy. Rozwój tej ulicy zadecydował też o awansie i reprezentacyjnej zabudowie jej okolic oraz o parcelacji ostatniego dużego terenu w centrum, należącego do szpitala Dzieciątka Jezus, na miejscu którego od 1900 r. zaczęła powstawać dzielnica o gęstej sieci, po części nowych ulic (np. Moniuszki, Sienkiewicza i Boduena), wypełniona luksusowymi czynszówkami, gmachami użyteczności publicznej (np. Filharmonia przy ul. Moniuszki) oraz licznymi obiektami bankowo-biurowymi (np. przy ul. Jasnej), które tworzyły namiastkę finansowego "city". Poza tym w Śródmieściu przebijano początkowo tylko małe uliczki, w obrębie najwyżej kilku wykupionych działek (w latach sześćdziesiątych obecne ulice Traugutta, Czackiego, Srebrna i Mariańska), ale w następnych dekadach były to już arterie o zróżnicowanej długości i znaczeniu (al. Róż, Chopina, Flory, Litewska, Służewska, Natolińska, Lwowska, przedłużenie Próżnej i Miodowej, Hipoteczna, Foksal i Okólnik). Wiele nowych, często ślepych, ulic powstawało na prywatnych gruntach wyłącznie w celach spekulacyjnych, aby umożliwić wybudowanie większej liczby najbardziej opłacalnych domów frontowych (św. Barbary, Kupiecka, Sadowa i Kapucyńska). Zupełnej przebudowie uległa ul. Karowa (poszerzenie, zmiana profilu i wzniesienie wiaduktu).

Po rozrzuceniu okopów Lubomirskiego w 1875 r. wytyczono na ich miejscu nowe ulice – Polną, Towarową i Okopową oraz przyłączono do miasta obszary cmentarzy wolskich i zachodnie skrawki tej dzielnicy, a także tereny kolei petersburskiej i terespolskiej na Pradze.