Warszawa 1795-1914

W latach dziewięćdziesiątych pojawiły się kamienice pięcio- i sześciopiętrowe; normą było wykorzystanie najmniejszych nawet działek i zagęszczanie zabudowy, co tworzyło charakterystycznie podwórka-studnie. Nieco luźniejsza była tkanka architektoniczna Pragi, ale tamtejsze budynki były zazwyczaj dość mizerne.

Skala rozwoju wymagała usprawnienia komunikacji oraz poważnych inwestycji w infrastrukturę komunalną. W 1864 roku stolica otrzymała pierwszy stały most przez Wisłę, wybudowany na wysokości Starego Miasta przez wybitnego inżyniera Stanisława Kierbedzia. Następny otwarto w 1875 roku pod Cytadelą, na kolejny – tzw. Trzeci Most (dziś Poniatowskiego) trzeba było czekać do 1913 roku. większość ulic brukowano okrągłymi kamieniami polnymi zwanymi kocimi łbami ze względu na hałas powodowany przez wozy konne; nie było to jednak rozwiązanie trwałe.

Higiena w zamożniejszych dzielnicach znacznie poprawiła się od czasu zainstalowania wodociągów i filtrów, zaprojektowanych przez Wiliama Lindleya. Była to ogromna inwestycja zapoczątkowana w 1883 roku. Do pierwszej wojny światowej długość sieci wodociągowej wyniosła 320 km; w lewobrzeżnej części miasta podłączono do niej 93% posesji, na Pradze – tylko 65%. Przedsięwzięcie to, podobnie jak inne inwestycje ogólnomiejskie inspirował kontrolowany przez Rosjan magistrat. Zdarzało się, że na jego czele stawali ludzie dbający o Warszawę, jak gen. Sokrates Starynkiewicz, prezydent miasta w latach 1875–1892.

W 1866 roku otwarto pierwszą linię tramwaju konnego. Sieć tramwajowa wydłużała się powoli; przyśpieszenie nastąpiło dopiero w latach dziewięćdziesiątych. Przełom przyniosła elektryfikacja, zainaugurowana w 1908 roku. Była ona opóźniona w porównaniu z większością miast europejskich; opornie szło także przestawianie latarni miejskich na światło elektryczne. Wśród wynalazków wywierających istotny wpływ na życie codzienne nie można zapomnieć o telefonach. Pojawiły się w 1881 roku; w 1913 liczba abonentów doszła do 32 tysięcy.

Jednym z najważniejszych czynników miastotwórczych był przemysł. Nadal nastawiony w znaczniej mierze na rynki rosyjskie, od lat siedemdziesiątych przeżywał przewrót przemysłowy i procesy koncentracji. Liczba fabryk doszła w 1914 roku do około 1 700; liczba robotników przekroczyła 80 tysięcy; łącznie przemysł i rzemiosło zatrudniały ponad 1/3 czynnej zawodowo ludności miasta. Około 20 fabryk skupiało ponad 300 pracowników, w tym cztery – ponad tysiąc. Większość dużych zakładów przemysłowych była zorganizowana w spółki akcyjne. Na czoło wysuwał się po dawnemu przemysł metalowy – z takimi firmami jak Lilpopp, Rau i Loewenstein, Konstanty Rudzki i Spółka, Borman i Szwede. Specjalnością warszawską były wytwórnie galanterii metalowej, zwłaszcza posrebrzanych sztućców; wśród nich najsłynniejsze to Norblin i Fraget. Dużą popularność i renomę zdobyły niektóre zakłady z branży spożywczej, takie jak Wedel produkujący słodycze czy Haberbusch i Schiele (słynny browar). Nie ustępowały im firmy usługowo-handlowe: Dom Mody Bogusława Hersego lub uniwersalny Dom Towarowy Braci Jabłkowskich, założony tuż przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Była też Warszawa miastem eleganckich restauracji i kawiarni, wśród których wybijały się należące do rodzin Bliklów i Loursów.