Historia Łazienek

Łazienki Królewskie w Warszawie, to urzekające malowniczym pięknem ogrodowo - pałacowe założenie, które rozlokowało się na obszarze blisko 80 hektarów.

Początki kształtowania Łazienek sięgają XVII wieku, kiedy właścicielem Ujazdowa był marszałek wielki koronny Stanisław Herakliusz Lubomirski.

W 1764 r. Ujazdów stał się własnością Stanisława Augusta Poniatowskiego, który założył tu swoją letnią rezydencję i nadał jej zasadniczy wygląd. Wykonawcami królewskich pomysłów było wielu artystów, m.in. architekci – Dominik Merlini, Jan Chrystian Kamsetzer i Jakub Kubicki, malarze – Jan Bogumił Plersch i Marcello Bacciarelli, rzeźbiarze – Andrzej Le Brun, Jakub Monaldi i Franciszek Pinck.

Od 1772 roku, przez ponad dwadzieścia lat, trwały prace, które dawną barokową Łaźnię Lubomirskiego przekształciły w klasycystyczny Pałac Na Wyspie, o malowniczej elewacji południowej i monumentalnej, zdobionej kolumnowym portykiem fasadzie północnej. W trzech salach parteru do dziś zachował się barokowy wystrój z czasów Lubomirskiego. Pozostałe wnętrza – zdobią oryginalne dekoracje wykonane przez wybitnych artystów czasów stanisławowskich : meble, złocone brązy, kopie antycznych rzeźb oraz obrazy znakomitych artystów.

W 1774 roku stanął Biały Dom, przeznaczony dla sióstr królewskich, o identycznie opracowanych dekoracjach wszystkich elewacji, gdzie nadal, w reprezentacyjnym apartamencie, można podziwiać oryginalne polichromie wykonane przez Plerscha.

W latach 1775 –1783 wzniesiono Pałac Myślewicki – rezydencję ks. Józefa Poniatowskiego, którego inicjały znajdują się nad środkowym oknem – z charakterystyczną wnęką w fasadzie pałacu i półkolistymi skrzydłami bocznymi. Jego wnętrza nadal dekorują XVIII – wieczne malowidła, dzieło dworskich artystów.

Nad brzegiem stawu południowego urządzono, początkowo jako ziemny, Amfiteatr ze Sceną na Kępie, który zastąpiono w roku 1790 nowym, kamiennym, wzorowanym na antycznym w Herkulanum. Scena zyskała dekorację imitującą ruiny Forum Romanum, widownię zaś zwieńczyły posągi słynnych dramaturgów, ustawione na attyce.

Przy stawie północnym drogę do pałacu zdobi Kordegarda, obok której wznosi się Wielka Oficyna, która w czasach Królestwa Kongresowego mieściła Szkołę Podchorążych Piechoty. To stąd, 29 listopada 1830 roku wyruszyli podchorążowie, rozpoczynając powstanie listopadowe atakiem na Belweder – siedzibę wielkiego księcia Konstantego, brata cara Aleksandra I. W czasach stanisławowskich, barokowy wówczas Belweder służył jako mieszkania oficjalistów. W jednej z oficyn znajdowała się manufaktura fajansów, tak zwanych „belwederów”.

Wspaniałe wnętrze, zaliczane do najcenniejszych na świecie przykładów autentycznego teatru dworskiego, kryje w sobie Wielka Oranżeria, wzniesiona w latach 1786 – 88 na planie prostokątnej podkowy, z południową elewacją głównego trzonu rozczłonkowaną pilastrami i arkadowymi wielkimi oknami. Wnętrze teatru wykonano z drewna. Widownia, złożona z parteru i lóż, odznacza się bogatą dekoracją malarską. Ściany pomiędzy lożami, podzielone parami pilastrów, zdobią kobiece posągi, trzymające świeczniki.

Wraz z upływem czasu zmieniał swoje oblicze również ogród, utrzymany częściowo w duchu założeń regularnych i częściowo – krajobrazowych. W 1778 roku Biały Dom z budynkiem Łaźni połączyła tzw. Promenada Królewska. W jej pobliżu stanął pawilon, przeznaczony dla modnej wówczas gry – Trou Madame, który wkrótce przerobiono na teatr, zwany Małym, ten zaś w 1830 roku na nową Kordegardę. Przeobraziły się w malownicze stawy dawne kanały i sadzawki przy Łaźni. Z Pałacu Na Wyspie rozpościerał się widok na kaskadę wodną i kamienny most, gdzie stanął pomnik króla Jana III Sobieskiego. Ogród zdobiły liczne altanki, mostki, rzeźby i wodozbiory – jeden z nich z czasem upodobniono do starożytnego grobowca Cecylii Metelli przy via Appia pod Rzymem.

Ostatni król Polski ukształtował Łazienki w stylu klasycyzmu, nadał mu wszakże indywidualne piętno, zgodnie z własną koncepcją estetyczną, toteż określa się go mianem stylu Stanisława Augusta.

W czasach rozbioru Polski, gdy Łazienki przejął dwór carski, dokonano przebudowy Belwederu i wzniesiono kilka pawilonów również w duchu klasycyzmu.

W grudniu 1944 roku hitlerowcy spalili Pałac Na Wyspie, a murach wywiercili około tysiąca otworów na dynamit, zamierzając go wysadzić. Na szczęście nie zdążyli tego dokonać.

Po wojnie Pałac na Wyspie został pieczołowicie odbudowany. Dzisiaj Łazienki Królewskie pełnią funkcję zespołu muzealno – ogrodowego, są odwiedzane przez licznych gości z kraju i całego świata, i pełnią ważną rolę kulturotwórczą.

Krótki opis obiektów

Pałac Na Wyspie

W końcu XVII w. znajdował się tu pawilon wypoczynkowy zwany Łaźnią zaprojektowany przez Tylmana z Gameren dla Stanisława Herakliusza Lubomirskiego (barokowe dekoracje zachowane w trzech wnętrzach). Od 1764 r. własność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Obecny wygląd pałacu jest wynikiem rozbudowy pawilonu w latach 1772 – 1793 wg projektów Dominika Merliniego i Jana Christiana Kamsetzera. Klasycystyczne wnętrza dekorowane przez zespół królewskich artystów :

malarzy – Marcello Bacciarellego (nieistniejące malowidła Sali Salomona) oraz Jana Bogumiła Plerscha ( Sala Balowa i nieistniejące plafony Pokoju Bachusa oraz Kąpielowego);

rzeźbiarzy – Andrzeja Le Bruna, Franciszka Pincka i Giacomo Monaldiego. Zniszczony w 1944 r. przez hitlerowców. Po wojnie pieczołowicie odrestaurowany.

Stara Pomarańczarnia

Wzniesiona w latach 1786 –1788 wg projektu Dominika Marliniego na planie prostokątnej podkowy. Główny trzon, z południową oszkloną elewacją, to Oranżeria, w której zimą przechowywano drzewa pomarańczy (latem zdobiące tarasy przy Pałacu Na Wyspie, Białym Domu i Pałacu Myślewickim). W skrzydłach od strony północnej mieszczą się: w skrzydle wschodnim - unikalny w skali światowej teatr dworski z oryginalną dekoracją widowni oraz w skrzydle zachodnim Galeria Rzeźby Polskiej XVI w. – 1939 r. Pierwotnie skrzydło zachodnie przeznaczone było na stancje dla ogrodników i służby.

Pałac Myślewicki

Wznoszony w trzech etapach od 1775 r. do połowy lat 80-tych XVIII w. wg projektu Dominika Merliniego. Początkowo dwupiętrowa willa założona na planie kwadratu, powiększona z obu stron o półkoliste, parterowe skrzydła, później podwyższone do wysokości piętra. Zachowane dekoracje malarskie wnętrz na parterze. Na szczególną uwagę zasługuje dekoracja Sali Jadalnej z widokami Rzymu i Wenecji oraz wnętrze oryginalnej XVIII w. Łazienki z plafonem pędzla Jana Bogumiła Plerscha.

Biały Dom

Usytuowany przy Promenadzie Królewskiej, był pierwszym pawilonem wzniesionym przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w Łazienkach w latach 1774 – 1776, wg projektu Dominika Merliniego. W typie wczesnoklasycystycznej willi, na planie kwadratu ma identycznie opracowane elewacje o ścianach zdobionych rustyką, z attyką i belwederkiem na dachu. Wnętrza dekorowali malarze: Jan Bogumił Plersch i Jan Ścisło (Sala Jadalna, Pokój Bawialny, Sypialnia, Gabinet Ośmiokątny oraz apartament wschodni I-szego piętra). Podczas ostatniej wojny, budynek – choć zdewastowany – zachował większość oryginalnych dekoracji dzięki czemu stanowi cenną pamiątkę z czasów stanisławowskich.

Amfiteatr ze sceną na wyspie

Zbudowany na miejscu wcześniejszego - ziemnego w 1790 r. wg projektu Jana Christiana Kamsetzera. Widownia wzorowana jest na antycznym amfiteatrze w Herkulanum, scena oddzielona od widowni wodą ma stałą dekorację w postaci antycznych ruin na tle naturalnej zieleni.

Stara Kordegarda

Wzniesiona nad brzegiem północnego stawu w latach 1791 –1792 wg projektu Jana Christiana Kamsetzera przeznaczona dla straży królewskiej, strzegącej wjazdu do Pałacu Na Wyspie. Fasada budynku ozdobiona jest kamienną kolumnadą dorycką ujętą segmenty pełnego muru z arkadowymi otworami. Całość budowli wieńczy attyka częściowo balustradowa.

Dziś Stara Kordegarda przeznaczona jest na czasowe wystawy artystyczne.

Wodozbiór

Zbiornik gromadzący wodę z okolicznych źródeł, pamiętający jeszcze czasy Lubomirskiego, uzyskał obudowę architektoniczną w 1777 r. Wyposażono go wówczas w pokoiki dla paźów królewskich otwierające się na maleńki dziedzińczyk. Na zewnątrz pozostał jednak nie tynkowany. W 1827 r. uzyskał oprawę architektoniczną wzorowaną na grobowcu Cecylii Metelli wg projektu Christiana Piotra Aignera.

Obecnie są tutaj organizowane czasowe wystawy artystyczne.

Wielka Oficyna – Podchorążówka

Budynek pokaźnych rozmiarów, lecz o skromnym wyglądzie zewnętrznym, wzniesiony wg projektu Dominika Merliniego w 1778 r., (na miejscu obiektu z końca XVII w.) rozbudowany dziesięć lat później pełnił funkcję kuchni i oficyny z mieszkaniami.

W 1822 r. zmieniono elewacje budynku najprawdopodobniej wg projektu Jakuba Kubickiego i przekazano obiekt Szkole Podchorążych Piechoty. To tu Piotr Wysocki, 29 listopada 1830 r. wezwał podchorążych do broni, rozpoczynając powstanie listopadowe atakiem na Belweder – siedzibę wielkiego księcia Konstantego. Popiersie przywódcy sprzysiężonych zostało ustawione w pobliżu gmachu

Dzisiaj w skrzydle północnym mieści się m.in. ekspozycja różnorodnych dzieł sztuki z kolekcji Ignacego Jana Paderewskiego. W głównej sali (dawnej kuchni) urządzane są koncerty.

Nowa Kordegarda

Klasycystyczny budynek zaprojektowany w 1830 r. przez Jakuba Kubickiego, zbudowany na miejscu pawilonu stanisławowskiego. W latach 1779 – 80 wzniesiono tu parterowy, murowany pawilon rozrywkowy gdzie urządzano bardzo popularną grę o francuskiej nazwie Trou-Madame polegającą na wrzucaniu kulek z kości słoniowej do numerowanych bramek. W 1782 r. budynek adaptowano na teatr dworski zwany Komedialnią albo Teatrem Małym. Po wybudowaniu teatru w Starej Pomarańczarni, budynek przekształcono na magazyn rzeźb. Obecnie urządzono tu kawiarnię, która przyjęła nazwę XVIII wiecznej gry Trou-Madame.

Nowa Pomarańczarnia

Zbudowana w 1860 r. wg projektu Adama Adolfa Loeve i Józefa Orłowskiego. Zasadnicza część budynku składa się z wydłużonej sali, przeszklonej od strony południowej. Główna sala przeznaczona była na przechowanie drzew egzotycznych w okresie chłodów.

Obecnie w budynku urządzono stylową restaurację „Belvedere”.

Koszary Inwalidów – Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa

Prosty, klasycystyczny budynek, mający plan prostokąta, wzniesiony w latach 1826 – 1828, wiązany z Kubickim. W latach 70. naszego wieku wnętrza budynku zostały całkowicie przekształcone. Uzyskały one układ dwutraktowy. W nich urządzono Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa. Sale wypełniają ekspozycje przyrodnicze.

Pomnik Jana III Sobieskiego

Zaprojektowany przez Andrzeja Le Bruna, wykonany przez Franciszka Pincka. Za wzór posłużył tu barokowy pomnik Sobieskiego stojący w Wilanowie. Uroczyste odsłonięcie nastąpiło 14 września 1788 r., w 105 rocznicę odsieczy wiedeńskiej. Usytuowany na trójarkadowym moście zamyka perspektywę widokową z Pałacu Na Wyspie.

Pomnik łazienkowski wykonano z bloku kamiennego sprowadzonego z Szydłowca, przygotowanego jeszcze w czasach Sobieskiego do dalszej obróbki.

Pomnik Fryderyka Chopina

Dzieło Wacława Szymanowskiego, wystawiony na obecnym miejscu w 1926 r. Projekt nagrodzony w 1909 r., lecz dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości mógł zostać zrealizowany. Utrzymany w stylu secesji, odznacza się malarską ekspresją.

Był pierwszym pomnikiem zniszczonym przez hitlerowców w 1940 r. – pociętym na kawałki i wysłanym do hut. Obecna rekonstrukcja została odsłonięta w 1958 r. Nieodłączną częścią pomnika stał się również okrągły basen wodny z czerwonego piaskowca a także oddalone nieco tło naturalnej zieleni. W sezonie letnim w każdą niedzielę odbywają się tu bezpłatne koncerty na wolnym powietrzu.

Pomnik Henryka Sienkiewicza

Odsłonięty 5 maja 2000 r. bardzo dobrze wpisuje się w układ przestrzenny parku łazienkowskiego. Pomnik jest darem dla miasta Warszawy Państwa Janiny i Zbigniewa Porczyńskich zrealizowanym przez uznanego artystę rzeźbiarza prof. Gustawa Zemłę.

Świątynia Diany

Wzniesiona w 1822 r. zapewne według projektu Jakuba Kubickiego. Budowla drewniana na planie prostokątna, otoczona jońską kolumnadą, nawiązuje do klasycznej architektury starożytnej Grecji. Wewnątrz oryginalna polichromia o motywach kwiatów i owoców. Obecnie urządzane są tu okolicznościowe wystawy.

Świątynia Egipska

Pawilon powstał około 1822 r. najprawdopodobniej według projektu Jakuba Kubickiego. Budynek osadzony na wale – pozostałości dawnych okopów Łubomirskiego opasujących Warszawę z 1771 r. – pełnił funkcję mostu. Zachowała się jedynie część północna Zasadnicza część południowa z przeszkloną ścianą mieściła figarnię.

Rzeźba Tankreda i Kloryndy

Współczesna kopia rzeźby, która dekorowała park w czasach Stanisława Augusta, ustawiona w miejscu w którym znajdowała się przed 1795 r. Oryginalna rzeźba wykonana we Włoszech na zlecenie króla jest prawdopodobnie dziełem Francesco Lazzariniego (wg inwentarza z 1795 r.). Sprzedana przez spadkobierców króla, dziś znajduje się w Puławach.

Obiekty historycznie związane z Łazienkami

Zamek Ujazdowski

Poza ulicą Agrykoli, dalej na północ stoi Zamek Ujazdowski, wzniesiony w 1624 r. przez króla Zygmunta III Wazę. Budowla piętrowa, z czworobocznym krużgankowym dziedzińcem (pierwotnie) i narożnymi wieżami. W 2 poł. XVII w. zamek należał do Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, od którego potomków odkupił go w 1764 r. Stanisław August, który początkowo zamierzając stworzyć własną rezydencję przekazał budowle wojsku. Architekt Zawadzki przebudował zamek w duchu monumentalnego klasycyzmu. Dziś przeznaczony na siedzibę Centrum Sztuki Współczesnej.

Belweder

Na miejscu obecnego Pałacu Belwederskiego około 1660 r. Krzysztof Zygmunt Pac wzniósł dla swej małżonki pałacyk, który ze względu na piękny widok na nadwiślańskie łąki nazwano Belwederem. W latach 30. XVIII w. stary budynek zastąpiono nowym, murowanym, założonym na planie prostokątna wzniesionym wg projektu Józefa Fontany. Stanisław August przeznaczył budynek na mieszkanie dla dworu, a w północnej oficynie założył słynną manufakturę fajansów. W latach 1819 – 1822 barokowy budynek został przekształcony w duch klasycyzmu przez Kubickiego na rezydencją wielkiego księcia Konstantego. W chwili obecnej Belweder jest siedzibą Prezydenta RP.

Obserwatorium Astronomiczne

Gmach obserwatorium znajduje się na tarasie skarpy, przy Al. Ujazdowskich w obrębie Ogrodu Botanicznego, wzniesiony przez Aginera, Kado i Szpilowskiego w 1824 r., w stylu późnego klasycyzmu. Do niego od południa przylegają zabudowania stanisławowskiej Cieplarni zwanej wówczas Trebhauzem, wzniesionej około 1790 r. Budynek ten jest jedynym ocalałym w Warszawie przykładem osiemnastowiecznej architektury tego typu. Autorem Trebhauzu był Kamsetzer.

Stajnie i wozownie

Z Belwederem związane były zabudowania gospodarcze usytuowane przy obecnej ul, Klonowej. Znajduje się tam budynek Stajni i Wozowni wzniesiony przez Kubickiego w latach 1819 – 1820. W sąsiedztwie usytuowany jest Maneż, wzniesiony przez Kubickiego w latach 1823 – 1824. Klasycystyczna budowla ma neogotyckie okna. Jest to jedyny tego typu budynek zachowany w Warszawie.

Co jeszcze warto zobaczyć

Manufaktura tkacka ład w wielkiej szklarni (parking przy Nowej Pomarańczarni – wjazd od ul. Parkowej) codziennie w godz. 10.00-17.00

W 1765 roku król Stanisław August Poniatowski polecił podskarbiemu litewskiemu Antoniemu Tyzenhauzowi założyć w Grodnie manufakturę tkacką.

Manufaktura pod kierownictwem Francuza Wincentego Dupinej wzorowana na zakładach lyońskich posiadała 24 krosna tkackie i wykonywała pasy kontuszowe „Wedle smaku francuskiego”. Maszyny tkackie z tego okresu poruszane były ręcznie i obsługiwane przez dwóch pracowników.

W 1803 r. Jean Maria Jacquard dokonuje epokowego wynalazku, dodaje do krosna tkackiego maszynę sterującą osnową. Skomplikowany wzór tkaniny zostaje zakodowany na kartach perforowanych. Upraszcza to i znacznie przyśpiesza pracę.

Tego typu maszyny, zachowane w niezmienionym stanie pracują dziś w Manufakturze Tkackiej ŁAD w Łazienkach Królewskich w Warszawie.

Spółdzielnia Artystów Ład, której kontynuatorem jest Manufaktura Tkacka Ład, powstała w 1926 roku z inicjatywy profesorów i studentów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Celem jej było projektowanie i wykonywanie przedmiotów codziennego użytku na najwyższym poziomie.

Tkaniny, meble, ceramika Ład-u znajdowały uznanie na licznych krajowych i zagranicznych wystawach, począwszy od Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 r., poprzez Międzynarodową Wystawę w Paryżu w 1937 r., aż po Mediolan w 1957 r.

W Manufakturze Tkackiej Ład pracującej w Łazienkach Królewskich od 2000 r. zgromadzono 12 zabytkowych ręcznych krosien żakardowych. Wykonują one unikatowe tkaniny, głównie lniano-jedwabno-wełniane, wykorzystując ponad 1000 dawnych wzorów tkackich zakodowanych ręcznie na kartach perforowanych. Tą metodą można uzyskać tkaniny z wzorami z XVII, XVIII i XIX w. Odrębnym zbiorem są wzory tkanin ubraniowych z lat 20-tych i 40-stych XX stulecia.

Manufaktura Tkacka Ład jest jedną z trzech najstarszych manufaktur żakardowych na świecie. Jest również jedyną pracującą w ruch ciągłym.

Manufaktura wykonuje tkaniny głównie na potrzeby scenografii filmowej i teatralnej. Tu powstały materiały na kostiumy do takich filmów jak „Ogniem i Mieczem”, „Pan Tadeusz”, „Quo Vadis”. Rekonstruuje się również tkaniny do wnętrz pałacowych oraz licznych salonów Warszawy. Powstają tu obrusy, serwety i zasłony według dawnych wzorów.

Zapraszamy również w soboty i niedziele.