Parki

Ogrody Warszawy, jak się można przekonać, analizując dawne plany miasta, były nieodłącznym składnikiem architektury pałaców, willi, dworów, a nawet kamienic oraz szerszych układów przestrzennych: ulic i placów. Jeszcze dzisiaj w centrum stolicy istnieją ogrody historyczne, choć już odbiegające – z wyjątkami – od stanu pierwotnego. Jest ich zresztą w stosunku do zabudowy architektonicznej bardzo mało.

Niewiele mamy wiadomości o wczesnych ogrodach miasta. Wzmianki pisane i przekazy ikonograficzne pozwalają na wyciągnięcie wniosków ogólnych, że były to ogrody oparte na siatce linii prostych i prostopadłych tworzących narysy kwaterowe.

W obrębie Warszawy średniowiecznej możemy mówić o ogrodach klasztornych, zwanych z biegiem lat wirydarzami, na temat których brak jest jednak przekazów. Przypomnijmy, że przestrzeń zajmowana przez miasto była niewielka i zaraz za murami rozciągały się pola, ogrody owocowe, gaje i lasy. Nie istniała zatem potrzeba zakładania ogrodów przy zabudowie miejskiej. Wyjątek stanowił ogród książęcy, a później królewski, na tarasie skarpy nadwiślańskiej w bezpośrednim sąsiedztwie Zamku. Swym zgeometryzowanym układem kwater nawiązywał do rozwiązań włoskich doby renesansu. […]

Największe założenie ogrodowe ostatnich lat panowania Augusta III znalazło się przy pałacu Gozdzkich przy ul. Aleksandria. Zajmowało pocięte tarasami zbocze skarpy oraz obszar poniżej skarpy, gdzie wykopano kanał mający kształt litery T. Po obu stronach głównej osi kanału rozciągały się symetrycznie rozplanowane partie ogrodu o gwiaździstym układzie alei. Autor, zapewne Efraim Schroeger, nawiązał tu do koncepcji kanału Piaseczyńskiego. Przy węższym boku pałacu urządzono ogródek "sekretny". […]

W latach 1893–1896 powstał park Ujazdowski, ukształtowany przez Franciszka Szaniora w stylu krajobrazowym ze stawem, wyspą i kaskadą. W części środkowej na wprost alei Róż otrzymał on haftowane rabaty nawiązujące jakby do baroku. Ten sam autor zaprojektował wielki park Skaryszewski na Pradze, zakładany w latach 1905-1922. Reprezentuje on akceptowany powszechnie styl krajobrazowy, z którym współgrają elementy regularne.

Po odzyskaniu niepodległości na terenach pofortecznych urządzono parki: Traugutta (powstały w 1925 r. według projektu Leona Danielewicza i Stanisława Zadory-Życieńskiego) i Żeromskiego (w 1932 r. według tych samych autorów).

W 1927 r. część parku Praskiego (dawnego Aleksandryjskiego) została zajęta na Ogród Zoologiczy, zaprojektowany przez Leona Danielewicza.

W latach trzydziestych powstały nadto parki: Sowińskiego na Woli (założony w 1937 r. według projektu Zygmunta Hellwiga) i Dreszera na Mokotowie (założony w 1938 r. według tego samego autora). W większości kontynuowano styl krajobrazowy, jedynie w południowej części Łazienek skomponowano ogród w stylu modernistycznym, będący stylizacją dawnych układów regularnych. Ogrody tego czasu ozdobiono rzeźbami wybitnych działających w tym czasie artystów: Wacława Szymanowskiego, Henryka Kuny, Krystyny Trzcińskiej-Kamińskiej, Tadeusza Breyera, Stanisława Jackowskiego i Jana Biernackiego.

W okresie powojennym w latach 1952-1964, na skarpie i poniżej, powstał Park Kultury w swej głównej części składający się z prosto wytyczonej alei biegnącej od reprezentacyjnych schodów z fontanną ku pomnikowi Saperów na Czerniakowie. Park projektowali: Alina Scholtzówna, Zygmunt Stępiński i Longin Majdecki.

Największym osiągnięciem w okresie powojennym była rewaloryzacja barokowego ogrodu w Wilanowie według projektu Gerarda Ciołka. Mówiąc o współczesnych ogrodach Warszawy mamy na myśli ogrody tworzone w obrębie rekonstruowanych zespołów zabytkowych, jak i nowoczesne rozwiązania w osiedlach mieszkaniowych czy na terenie dawnego lotniska na Mokotowie.

Wiele historycznych ogrodów pałacowych w XIX i XX wieku uległo, podobnie jak w innych stolicach Europy, zatraceniu. Ocalało jednak kilka bardzo ważnych zespołów takich jak Ogród Saski, Krasińskich, Ujazdowski, Łazienkowski i Wilanowski. Ogrody te, w większości usytuowane w śródmieściu, są niezaprzeczalną ozdobą miasta.