Legendy warszawskie

W podaniu o Warszawie, stolicy Polski (opracowanym przez Ewę Szelburg-Zarembinę) syrena pojawia się jako duch-przewodnik mazowieckiego księcia Ziemowita, który wybrał się na łowy "w czarnej puszczy". Tam, "za zwierzem turem goniąc, łowców-towarzyszy odbieżał niebacznie i drogi ku nim powrotnej, o dziwo!, odnaleźć nie mógł".

W bardzo wielu bajkach ich bohaterowie wyprawiają się do lasu, który nie tylko w polskiej kulturze tradycyjnej, był postrzegany jako metafora zaświatów. Wszystko, co było z niego wynoszone (np. grzyby, zioła czy zwierzyna) traktowano jak dobra wykradzione mieszkańcom innego świata.

Bardzo często pojawia się motyw błądzenia po lesie. Można było zabezpieczyć się przed tym różnymi magicznymi sposobami, ale księciu Ziemowitowi przyszła z pomocą "Panna Wodna półrybiej, półludzkiej postaci. Ta znużonemu, głodnemu i spragnionemu księciu ścieżkę do chaty rybackiej wskazała. – Idź – rzekła – a znajdziesz tam los swój i los ojczyzny swojej. Poszedł książę za wskazaniem wiślanej wróżki". Tak oto, podobnie jak w innych podaniach o początku rozmaitych osad, miast czy zamków, miejsce przyszłej stolicy zostało cudownie wyznaczone przez nieziemską istotę.

Bazyliszek – legendarny potwór, którego wzrok uśmiercał każdą żywą istotę. Jak głosiły opowieści wykluwał się z jaja złożonego przez 7-letniego koguta i wysiedzianego przez węża. "Z korzenia wężowego wyjdzie bazyliszek, a płodem jego będzie smok latający" (Izajasz 14,29).

W średniowiecznej sztuce chrześcijańskiej był on powszechnie uważany za symbol Diabła, Antychrysta, grzechu i zła. "Po żmii i bazyliszku chodzić będziesz i podepczesz lwa i smoka". Tak w Psalmie (91:13) opisany został triumf Chrystusa nad Szatanem.

Czy istnieje jakieś pokrewieństwo bazyliszka z trzema greckimi Gorgonami, które miały wężowe włosy, ciała pokryte łuskami i wzrok, który każdą żywą istotę zamieniał w kamień? Być może... Również takie, że Meduzę, jedyną śmiertelną spośród nich pokonał Perseusz (syn boga Zeusa i Danae, córki króla Argos) w podobny sposób, jak warszawskiego bazyliszka zabił dzielny bakałarz Stanisław albo, według innej wersji legendy opracowanej przez Artura Oppmana (Or-Ota), skazany na śmierć Jan Ślązak, krawczyk wędrowny. (Jak głosi legenda, tak samo można było zgładzić bazyliszka, który siedział w piwnicach krakowskiej kamienicy Krzysztofory.)