Polecane miejsca

W beczce Fotoplastikonu

Fotoplastykony wymyślono w Niemczech w drugiej połowie XIX wieku. Nowy wynalazek szybko zdobył olbrzymią popularność, dawał bowiem przeciętnemu człowiekowi możliwość obejrzenia nawet najodleglejszych zakątków świata, za cenę niedrogiego biletu wstępu, bez podejmowania trudu i niebezpieczeństw podróży. Wrażenie było doprawdy nadzwyczajne, gdyż dzięki specjalnej technice fotografowania metoda stereoskopową widz otrzymywał obraz trójwymiarowy, dający iluzję obcowania z rzeczywistością. Tak oto wiek pary i kolei żelaznej stworzył także, nieskrępowany czasem i przestrzenią wehikuł do podejmowania wirtualnych podróży. Fotoplastykony rosły jak grzyby po deszczu. Na przełomie XIX i XX wieku było ich ok. 250, rozsianych po całej Europie. W tym samym czasie, w Paryżu, bracia Lumiere zaprezentowali kinematograf, wynalazek, który rychło zawładnął wyobraźnią ludzi na tyle, że zapomnieli o fotoplastykonach – dziwnych, niepraktycznych beczkach.

Pierwsza recenzja o fotoplastykonowym spektaklu w Warszawie ukazała się w Kurjerze Warszawskim w 1901 roku. Fotoplastikon w Alejach Jerozolimskich został założony ok. roku 1905 i jest obecnie jedynym takim obiektem na świecie zachowanym in situ, czyli w miejscu oryginalnej eksploatacji. Ocalał, ponieważ pomagał ludziom, mieszkańcom Warszawy przetrwać trudne czasy, w jakich przyszło im żyć. Podczas drugiej wojny światowej był konspiracyjnym punktem kontaktowym. W roku 1945, pokazując wśród ruin piękne, kolorowe zdjęcia sprzed wojny, dawał nadzieję i chwilę wytchnienia. W latach 50-tych i 60-tych był małą szczeliną w żelaznej kurtynie: tu chodziło się na randki, słuchało jazzu i oglądało zdjęcia z Londynu i Paryża. Dzisiaj Fotoplastikon to miejsce magiczne, gdzie spotykają się realne-nierealne postacie ze starych zdjęć, z widzami, którzy przychodzą, odchodzą, wracają po latach, by szukać realnego-nierealnego wspomnienia, zapachu, błysku światła.

Obracają się tryby unoszą dźwignie
z koła na koło przetaczają siłę
z Dnia Wczorajszego hen hen dalej
za Rzekę Samochodów poza Zgrzyt Tramwajów

zaraz Pan Józef zaprosi nas
do tej podróży która trwa
od minut dwudziestu
do stu lat

obracają się tryby unoszą dźwignie
razem z muzyką – Przeźrocza płyną
to dla Was Kochani ta Beczka się kręci
Ruchem Wszechświata w stronę Pamięci
(fragment)

[Tak widział Fotoplastikon poeta Tadeusz Chudy. Pan Józef to zmarły w 1980 roku właściciel Fotoplastikonu – ojciec Tadeusza. Obecnie Fotoplastikon prowadzi Tomasz Chudy – syn Tadeusza, wnuk Józefa.]